İnsan sağlığı için ciddi bir tehdit olarak görülen iç ortam hava kirliliği genel olarak sağlık ve yaşam kalitesi söz konusu olduğunda önemli birtakım etkilere sahiptir. Günümüzde endüstrileşmiş kentlerde %85’in üzerinde bir oranda nüfusun çoğunluğun kentlerde yaşadığı bilinmektedir. Bununla beraber kentte yaşayan insanların zamanlarının %90’ını ev, spor salonları, ofisler, işyerleri ve okullar gibi özel ve kamusal kapalı ortamlarda geçirdiği belirtilmektedir. Dolayısıyla kapalı ortamların ideal iç mekan ısısında olması ve yeterli güneş ışığı alması gibi önemli konuların yanı sıra temiz iç ortam havası gibi temel sağlık gereksinimlerini karşılaması önemlidir. İç mekan hava kalitesinin iyileştirilmesi için birtakım stratejiler tasarlanmaktadır. Kapalı ortam hava temizleyici seçenekleri, iç mekan hava kalitesini iyileştirmek için önerilen stratejiler içerisinde yer almaktadır. Bazı çalışmalar HEPA tipi filtreden oluşan hava temizleyicilerin havadaki toz partiküllerini ve alerjenleri önemli miktarda yakaladığını göstermiştir.
Kapalı Ortamlardaki Havanın İçeriği
Kapalı ortam hava kirleticilerinin hem iç mekan hava kalitesi hem de insan sağlığı üzerinde zararlı etkileri bulunmaktadır. Yaygın hava kirleticileri yalnızca iç mekandan kaynaklanabileceği gibi dış ortamdan da kaynaklanabilmektedir. İç mekan hava kirliliği birçok kaynağa sahiptir.
Uçucu Organik Bileşikler: Belirli katı ve sıvılardan yayılan Uçucu Organik Bileşikler, kısa ya da uzun vadeli sağlık etkilerine neden olabilir. Bu bileşiklerin kaynakları arasında kişisel bakım ürünler, sigara dumanı, boya ve temizlik maddeleri gösterilir.
Partikül Maddeler- PM ve Formaldehit: Şekil ve bileşim olarak değişebilen partikül maddeler, sağlığı olumsuz yönde etkileyebilir. EPA tarafından özellikle çapı 10 mikrometreden küçük olanların solunabilir olduğu ve bu PM’lerin ciğerler ile kan dolaşımına girebileceği ifade edilir. İç mekan hava kirliliği kaynakları yemek pişirme, şömine kullanımı, gazlı ısıtıcıların kullanımı ya da biyolojik kökenli olabilir. Formaldehit, yapı malzemeleri ile ev ürünlerinin yapımında kullanılan bir maddedir. Cilt, göz, burun ve boğaz tahrişlerine neden olabileceği belirtilir.
Sigara Dumanı: Kapalı ortamlardaki kirliliğinin en önemli nedenleri arasında yer alır. Sigara dumanında karbonmonoksit, azotdioksit, nikotin ve partikül madde gibi kirleticiler bulunur. Dumanın boğaz irritasyonu yaptığı, solunum sistemi üzerinde etkileri olduğu ve akciğer kanserine neden olduğu gösterilmiştir.
Kirleticiler için değişik sınıflandırmalar yapılmaktadır. Hava kirliliği kaynakları arasında ayrıca mikroorganizmalar ve alerjenler yer alır. Kirleticiler içerisinde ayrıca yanma sonucu oluşan birtakım kimyasallar bulunur. Karbondioksit yanma ve solunum sonucu havaya karışırken karbonmonoksit, renksiz ve kokusuz bir gaz olup yetersiz yanma sonucu oluşur. Öldürücü bir gaz olduğu bilinir. Kükürtdioksit zehirli bir gazdır ve fosil yakıtlarının yanması sonucu oluşur. Yanma sonucu oluşan nitrojen oksitler astım ve kronik akciğer hastalığına neden olabilir.
İç mekan hava kalitesinin iyileştirmenin etkili yollarından biri kapalı ortamda hava temizleyici kullanmaktır. Hava temizleyicileri doğru koşullar sağlandığında bazı solunabilir parçacıkların çıkarılmasına yardımcı olabilir. Taşınabilir HEPA temizleyicileri kullanan birkaç çalışmada kardiyovasküler ve solunum sağlığında küçük gelişmeler olduğunu ortaya konulmuştur.
Hava Kirliliğinin İnsana Zararları
İç hava kirliliğine maruz kalmak dış ortamdaki kirliliklerin sebep olacağı olumsuz etkilere oranla daha fazla sağlık risklerine sebep olabilmektedir. Bu sağlık riskleri uzun vadeli ya da kısa vadeli etkilere yol açabilir. Kısa vadeli etkiler arasında bağ ağrısı, baş dönmesi, burun, boğaz ya da ciltte tahriş ve mide bulantısı gibi etkiler sayılabilir. Çok sayıda kirletici iç ortam hava kirliliği ile sonuçlanabilir.
Kötü iç mekan hava kalitesinin her yıl milyonlarca ölüme neden olduğu bilinmektedir. İç mekan hava kalitesi ayrıca kardiyovasküler hastalıklar, solunum ve kanser hastalıkları gibi uzun vadeli olumsuz etkilere sahiptir. Hava filtrelerinin solunum sağlığını iyileştirdiğine dair çalışmalar bulunmaktadır. Yapılan çalışmalara göre kedi ve köpeğe duyarlı 36 astım hastası çocukların taşınabilir HEPA hava temizleyici kullandıktan sonra burun tıkanıklığı da dahil olmak üzere gece semptomlarında azalma olduğu gözlemlenmiştir. Kadınlar, yaşlılar ya da çocuklar, ev gibi kapalı ortamlarda daha fazla zaman geçirdiğinden dolayı artan iç mekandaki kirleticilere karşı daha savunmasız olabilir. Bu kirleticilere maruz kalmak hapşırmadan öksürmeye, alerjik semptomlara ve astıma kadar pek çok sağlık etkilerine neden olabilir. Yine de çalışmalar hava filtreleri ile ortamdaki partikül madde ve alerjenlerde başarılı bir şekilde azalma sağlayabileceğini göstermektedir. Teknolojik olarak gelişmiş hava filtreleri kardiyovasküler ve astım hastalıkları üzerinde önemli sağlık yararları sağlayabilir.
